/دیدگاه امام خمینی(ره) درباره قانون اساسی/ قانون برای تهذیب تمام

روز 12 آذرماه سالروز تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است؛ قانون اساسی که امام خمینی (ره) تاکید داشتند "اساس مملکت" و "در رأس" همه چیز است و به جز آن هیچ چیز دیگر نباید در این مملکت حکم کند: « قانون در رأس واقع شده است و همه افراد هر کشوری باید خودشان را با آن تطبیق بدهند.» به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران بر تصویب قانون اساسی بر اساس اصول اسلامی و سپس اجرای تمام و کمال این قانون اصرار ویژه‌ای داشتند و با تاکید بر این که "قانون برای همه است"، می‌فرمودند: «در کشوری که قانون حکومت نکند، خصوصا، قانونی که قانون اسلام است، این کشور را نمی‏توانیم اسلامی حساب کنیم.» ایشان همچنین، عمل به قانون اساسی و محترم شمردن آن را موجب بروز نیافتن اختلاف در کشور دانستند و همین مساله می‌تواند شاخصی از سوی ایشان باشد تا بدانیم هرگاه در این کشور اختلافات تشدید شد، قانون اساسی محترم شمرده نشده است. امام (ره) در این رابطه فرمودند: « اگر همه اشخاصی که در کشورمان هستند و همه گروه‌هایی که در کشور هستند و همه نهادهایی که در سرتاسر کشور هستند به قانون خاضع بشویم و قانون را محترم بشمریم، هیچ اختلافی پیش نخواهد آمد.» معمار کبیر انقلاب اسلامی، از ابتدای تشکیل مجلس خبرگان حساسیت خاصی برای تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی به خرج می‌دادند و در خردادماi سال 1358 نیز در نامه‌ای خطاب به نخست‌وزیر وقت کشورمان از وی خواستند که طرح قانون اساسی را با سرعت تکمیل کند. ایشان در نامه خود آوردند: « بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم/ جناب آقای مهندس مهدی بازرگان، نخست‏وزیر دولت موقت جمهوری اسلامی/ لازم است ملت مبارز ایران هر چه زودتر سرنوشت آینده مملکت خویش را به دست گیرد و ثمره انقلاب عظیم اسلامی خود را در همه روابط و نظامات اجتماعی به دست آورد و حقوق از دست رفته خود را باز یابد و عدالت اسلام را در همه شئون جامعه پیاده کند. از این رو طرح قانون اساسی را ـ که شورای طرح‌های انقلاب، مشغول تدوین و تکمیل آن هستند ـ با سرعت تکمیل و به تصویب شورای انقلاب رسانده و هر چه زودتر در اختیار افکار عمومی بگذارید تا همه صاحبنظران و تمامی اقشار ملت ـ در مدت محدودی که تعیین می‏نمایید ـ پیشنهادها و نظرات خود را درباره آن ابراز نمایند و بنابر تصمیمی که با تبادل نظر با شورای انقلاب و دولت گرفته شد، ترتیبی دهند تا مردم هر استان و هر یک از اقلیت‌های مذهبی نمایندگان صاحبنظر خود را به تعدادی که شورای انقلاب اسلامی و دولت تعیین می‏کنند، انتخاب کنند و مجلس متشکل از نمایندگان مردم با توجه به همه پیشنهادهای مفیدی که رسیده است مواد قانون اساسی را به صورت نهایی بررسی و تنظیم نمایند و سعی شود که در آن کلیه حقوق و آزادی‌ها و فرصت‌های رشد و تعالی و استقلال این ملت بر مبنای موازین اسلامی ـ که ضامن حقوق حقه همه افراد است و اکثریت قریب به اتفاق مردم ایران بدان رأی مثبت داده است ـ پیش‏بینی گردد. پس از آن‌که این قانون اساسی در جمع نمایندگان صاحبنظر مردم مورد بررسی نهایی قرار گرفت، به رأی گذارده شود و طی یک همه‏پرسی نهایی، همه آحاد ملت قبول یا رد خود را مستقیم درباره آن ابراز نمایند و سعی شود که تمام این مراحل در اسرع وقت انجام گیرد تا با انتخاب رییس‏جمهوری و نمایندگان مجلس، ارکان حکومت جمهوری اسلامی استقرار یابد./ روح‏اللّه‏ الموسوی الخمینی» امام خمینی (ره) کمتر از یک ماه بعد نیز در جمع تعدادی از کارگران سخنانی را درباره اهمیت تدوین قانون اساسی ایراد کردند و گفتند: « آقایانی برای بررسی قانون اساسی تعیین شده‏اند؛ الان وقت این کار است. این کارهای فرعی، اگر ما الان مشغول بشویم به آن کارها، از این کاری که اصلی است و سرنوشت مملکت ما به او بسته است، غفلت می‏کنیم ... الان توجه به مسائل فرعی، که باید دنبال اساس مسائل طرح بشود، این الان صلاح نیست. بلکه من در این چند روزی که صحبت قانون اساسی است این‌ها می‏بینم که اشخاص مختلف، گروه‌های مختلف، می‏آیند و شکایاتی دارند از همه اطراف و بعد یک مسائل دیگری در روزنامه‏ها و در مجلات و این‌ها طرح می‏شود، که همه این‌ها به نظر من می‏آید که یک توطئه‏ای در کار باشد که بخواهند اذهان ملت را منحرف کنند و توجه‏شان را از قانون اساسی ـ که اساس است ـ منحرف کنند به جاهای دیگر ـ چه حق باشد و چه باطل ـ منصرف کنند به جاهای دیگر و آن‌ها نتیجه بگیرند و ماها مشغول بشویم به یک مسائل اختلافاتی که خودشان ایجاد می‏کنند و یک مسائل جزئی و یک احتیاجات محلی، و ذهنمان از اصل قانون اساسی، از انتخاب خبرگان و بعد هم از مجلس شورای ملی ـ که بعد باید تعیین بشود ـ و رییس‌جمهور ـ که باید تعیین بشود ـ که این‌ها اساس مملکت هستند که اگر غفلت از این‌ها بشود، ممکن است که ما دوباره برگردیم به یک حالتی که امیدواریم برنگردیم.» ایشان همچنین در پیامی خطاب به نمایندگان مجلس خبرگان و مردم بر تصویب قانون اساسی بر اساس معیارهای اسلامی، تاکید کردند: « قانون اساسی و سایر قوانین در این جمهوری باید صددرصد براساس اسلام باشد و اگر یک ماده هم برخلاف احکام اسلام باشد، تخلف از جمهوری و آرا اکثریت قریب به اتفاق ملت است. براین اساس، هر رأیی یا طرحی که از طرف یک یا چند نماینده به مجلس داده شود که مخالف اسلام باشد، مردود و مخالف مسیر ملت و جمهوری اسلامی است و اصولا نمایندگانی که بر این اساس انتخاب شده باشند وکالت آنان محدود به حدود جمهوری اسلامی است و اظهارنظر و رسیدگی به پیشنهادهای مخالف اسلام یا مخالف نظام جمهوری خروج از حدود وکالت آن‌هاست.» امام (ره) همچنین تاکید کردند: « نمایندگان محترم مجلس خبرگان باید همه مساعی خویش را به کار برند تا قانون اساسی جامع و دارای این خصوصیات باشد: الف ـ حفظ و حمایت حقوق و مصالح تمام قشرهای ملت، دور از تبعیض‌های ناروا؛ ب ـ پیش‏بینی نیازها، منافع نسل‌های آینده، آن‌گونه که مد نظر شارع مقدس در معارف ابدی اسلام است؛ ج ـ صراحت و روشنی مفاهیم قانون به نحوی که امکان تفسیر و تأویل غلط در مسیر هوس‌های دیکتاتورها و خودپرستان تاریخ در آن نباشد؛ د ـ صلاحیت نمونه و راهنما قرار گرفتن برای نهضت‌های اسلامی دیگر که با الهام از انقلاب اسلامی ایران درصدد ایجاد جامعه اسلامی برمی‏آیند.» اما زمانی که تدوین قانون اساسی به روزهای پایانی خود نزدیک می‌شد، امام خمینی (ره) دغدغه دیگری را نیز مطرح کردند و آن، لزوم حضور پرشور مردم در رفراندوم قانون اساسی بود؛ چراکه ایشان این حضور را به معنای توجه مردم به تعیین سرنوشت خود می‌دانستند و به مسوولان و نمایندگان تاکید می‌کردند که مردم را به بی‌تفاوت نبودن نسبت به سرنوشت خود ترغیب کنند. امام (ره) در یکی از سخنرانی‌های خود در همین رابطه فرمودند: « آقایان همانطور که زحمت کشیدند این مدت، و بحمداللّه‏ تمام کردند این خدمت را (تدوین قانون اساسی)، در بلادشان که می‏روند، مردم را دعوت کنند به این‌که بی‏تفاوت نباشند راجع به آن چیزی که سرنوشتشان هست. سرنوشت ما آن قانون اساسی است. اگر بنا باشد که مردم بی‏تفاوت باشند معنایش این است که به اسلام بی‏تفاوت، به سرنوشتشان بی‏تفاوت، به کشورشان بی‏تفاوت؛ این علاوه بر این‌که، انعکاسش در دنیا انعکاس بسیار ناجوری است، پیش اسلام و اولیای اسلام هم یک انعکاس بدی دارد. این یک تکلیفی است برای همه ما که راجع به اموری که مربوط به سرنوشت ملتمان، مربوط به اسلام است، ما بی‏تفاوت نباشیم. بلکه با تمام قوه‏ای که داریم تعقیب کنیم که ان‏شاءاللّه‏ مسائل تمام بشود و قانون تصویب بشود. نه همین که اکثریت داشته باشند. آن اکثریتی که رفراندم داشت، ما آن اکثریت را طالبیم. والا اکثریت که معلوم است، اکثر مردم مسلم‏اند اما ممکن است که یک وقت این هیاهویی که در اطراف این مسائل شده است و این‌هایی که می‏خواهند نگذارند این نهضت به ثمر برسد، تبلیغات سوء این طرف و آن طرف، مع‏الأسف بعضی از خودمان هم بی‏توجه به مسائل، باز راجع به قانون اساسی صحبتی می‏کنند. این صحیح نیست. برای اینکه ملت این آقایان را تعیین کرده است.» همچنین امام (ره) تاکید داشتند که رفراندوم قانون اساسی به هیچ عنوان به تاخیر نیفتد، چنانچه در پاسخ به برخی درخواست‌های اینچنینی که از غرب و جنوب شرق و برخی دیگر از نقاط کشور مطرح می‌شد، طی پیامی، بر توجه اصول قانون اساسی به خواسته‌های قومی و ملی اقلیت‌های مذهبی بویژه اهل سنت تاکید و اظهار کردند: « برادران کردستان و بلوچستان و ترکمن و سایر برادران اهل سنت! آنچه مرقوم شده است در تقاضای تأخیر رفراندم برای تجدید نظر در بعضی از اصول، باید تذکر دهیم که امروز با وضعی که کشور ما دارد ـ که اساس اسلام در معرض خطر کفر است ـ تعویق و تأخیر، ولو برای چند روز، خطر عظیم برای کشور و اسلام عزیز است. شما مطمئن باشید که خواست‌های شما از جمله خواست‌های قومی و ملی، همچون خواست‌های سایر قشرهای کشور مورد توجه است؛ و ان‏شاءاللّه‏ تعالی موجبات آسایش خاطر همه فراهم می‏شود. از شما مسلمانان عزیز تقاضا می‏شود که به این قانون اساسی رأی مثبت بدهید که موجب رضای خداوند متعال است.» معمار کبیر انقلاب اسلامی، تنها چند روز پیش از رفراندوم قانون اساسی در آذرماه 1358 نیز پیام مهمی خطاب به ملت ایران صادر کردند و در بخشی از آن مرقوم فرمودند: « قانون اساسی یکی از ثمرات عظیم، بلکه بزرگترین ثمره جمهوری اسلامی است و رأی ندادن به آن به هدر دادن خون شهیدان ماست. مبادا تحت تأثیر دشمنان اسلام رفته و از رأی دادن و حضور در حوزه‏های رأی‌گیری خودداری کنید. اسلام، بزرگتر از آن است که به واسطه یک اِشکال قابل رفع، از اساس آن صرف نظر نمایید. اگر اِشکالی باشد ممکن است در متمم ـ که در نظر گرفته‏اند ـ رفع شود. عزیزان کُرد و عرب و بلوچ و ترکمن و سایر قشرهای محترم! اسلام برای همه و به نفع همه است و جمهوری اسلامی ان‏شاءاللّه‏ تعالی تأمین تمام نابسامانی‌ها را می‏کند. عناصری که در اطراف ـ از آن جمله مناطق کردنشین و مناطقی که برادران اهل سنت هستند ـ تبلیغ می‏کنند که مانع از رأی دادن به قانون اساسی شوند، دوستان شما نیستند؛ دلسوز برای شما و کشور شما نیستند. از این تکلیف شرعی شما را باز ندارند و شما را باز در مقابل برادران خود قرار ندهند.» ایشان در همان پیام از آحاد مردم خواستند تا با رای مثبت به قانون اساسی، موجبات دلشاد نشدن دشمنان و سست نشدن اساس جمهوری اسلامی را فراهم کنند: « اینجانب در روز اخذ آرا، رأی مثبت می‏دهم و از تمام برادران و خواهران عزیز خود از هر قشری و در هر مسلکی هستند تقاضا می‏کنم که به این قانون سرنوشت ساز رأی مثبت بدهند. عزیزان من! امروز که ما در مقابل یک قدرت شیطانی قرار داریم ـ که کشور ما را می‏خواهند به تباهی بکشند ـ نگذارید اساس جمهوری اسلامی سست شود و دشمنان اسلام دلشاد شوند. از خداوند متعال عظمت اسلام و مسلمین و توفیق همگان را خواستارم.» پس از تهیه قانون اساسی و تائید آن توسط آراء مردم، نمایندگان مجلس خبرگان با امام خمینی (ره) دیدار کردند. امام (ره) در این دیدار که در پانزدهم آذرماه 58 برگزار شد، از زحمات تهیه‌کنندگان قانون اساسی تشکر کردند و فرمودند: « این قانون اساسی که تحت نظر علما و کارشناسان اسلام تهیه شد موجب نگرانی بعضی اشخاص هست و من هیچ نگران نیستم. قانون اساسی صحیح است و اگر بعضی طوایف خیال می‏کنند که آن چیزی که آن‌ها می‏خواهند در قانون اساسی نیست، این یک اشتباه است و این را باید بدانند که اسلام برای همه است و قانون اساسی اسلام همه دردها را ان‏شاءاللّه‏ دوا می‏کند. ما امیدواریم که اگر فرض کنید که یک نقیصه‏ای در کار باشد، بعدها در مجلس شورا این نقیصه رفع بشود. نگران نباشند هیچیک از طوایف. لکن همه توجه به یک مسئله داشته باشند و آن این است که قدم به قدم، [مشکلات باید حل بشود] ما از اول این نهضت تا حالا مواجه با مخالفت دسته‏ها بودیم و الان که از این جهت هم مأیوس شدند، گمان می‏کردند که قانون اساسی مورد توجه مردم نیست. خیلی خوشحال شده بودند از این‌که راجع به شوراهای شهر، مردم خیلی اقبال نکردند و آرزویشان این بود که در قانون اساسی هم مردم اقبال نداشته باشند، لکن دیدند که این قانون اساسی بهتر اقبال شد برایش، از اصل جمهوری اسلامی. حالا البته من درست تحقیقا نمی‏دانم نسبت چی است. لکن تا حالا که به ما گفتند نسبت از آن بالاتر است. و حالا مأیوس شدند بعض طوایف. می‏بینند که خوب این قدم هم که برداشته شد. دیگر چه بکنند؟ حالا افتادند به اینکه تظاهر کنند که ما این قانون اساسی را نمی‏خواهیم، با قلدری.» امام (ره) در اولین روز از سال 1360 نیز خطاب به ملت ایران، بر لزوم حاکمیت قانون در جامعه و عمل کردن به آن تاکید ویژه‌ای ابراز کردند بطوری که آن سال را به نوعی سال حاکمیت قانون عنوان کردند: « [امیدوارم] مملکت ما در سال آینده و در این سال، در همین سالی که هستیم، مملکتی باشد که قانون فقط حکم کند. هیچ‏کس غیر قانون حکم نکند و تمام مجری قانون باشند و کسی در حدود غیرقانونی عمل نکند، و همه در حدود خودشان عمل کنند.» در خردادماه همان سال، امام خمینی (ره) باز هم تاکیدات خود برای رعایت قانون بویژه در همان سال را تکرار کردند و گفتند: « من در اول این سال اعلام کردم که این سال را باید ما سال اجرای قانون بدانیم و با قانون طوری عمل کنیم که هم اسلام و هم دنیا، کارهای ما را یک رفتار صحیح بداند. در کشوری که قانون حکومت نکند، خصوصا، قانونی که قانون اسلام است، این کشور را نمی‏توانیم اسلامی حساب کنیم. کسانی که با قانون مخالفت می‏کنند این‌ها با اسلام مخالفت می‏کنند. کسانی که با مصوبات مجلس بعد از این‌که شورای نگهبان نظر خودش را داد باز مخالفت می‏کنند، این‌ها دانسته یا ندانسته با اسلام مخالفت می‏کنند. اگر همه اشخاصی که در کشورمان هستند و همه گروه‌هایی که در کشور هستند و همه نهادهایی که در سرتاسر کشور هستند به قانون خاضع بشویم و قانون را محترم بشمریم، هیچ اختلافی پیش نخواهد آمد.» معمار کبیر انقلاب اسلامی در همان سخنرانی، مطالب مهمی را درباره قانون ایراد فرمودند. ایشان به تاثیر بی‌قانونی در ایجاد اختلافات اشاره کردند و گفتند: « اختلافات از راه قانون‌شکنی‌ها پیش می‏آید. اگر قانون حکومت کند در یک کشوری [اختلافی دیگر نخواهد بود]. چنانچه از صدر عالم تاکنون تمام انبیا برای برقرار کردن قانون آمده‏اند و اسلام برای برقراری قانون آمده است و پیغمبر اسلام و ائمه اسلام و خلفای اسلام تمام برای قانون خاضع بوده‏اند و تسلیم قانون بوده‏اند. ما هم باید تبعیت از پیغمبر اسلام بکنیم و از ائمه هدی بکنیم و به قانون هم عمل کنیم و هم خاضع باشیم در مقابل قانون. قانون برای همه است.» ایشان همچنین خاطرنشان کردند: « البته چنانچه به قانون بخواهند عمل کنند و یک دزدی را به جای خودش بنشانند، آن دزد صدایش در می‏آید، لکن باید به آن دزدی که مقابل قانون می‏خواهد عرض اندام کند، توجه داد که این قانون است. اگر پسر رسول اکرم، دختر رسول اکرم، هم ـ خدای نکرده ـ دزدی کند، رسول اکرم دست او را می‏برد؛ قانون است. قانون برای نفع ملت است، برای نفع جامعه است، برای نفع بعضی اشخاص و بعضی گروه‌ها نیست. قانون توجه به تمام جامعه کرده است. قانون برای تهذیب تمام جامعه است. البته دزدها از قانون بدشان می‏آید و دیکتاتورها هم از قانون بدشان می‏آید و کسانی که مخالفت‌ها می‏خواهند بکنند از قانون بدشان می‌آید، لکن قانونی که مال همه ملت است و برای تهذیب همه ملت است و برای آرامش خاطر همه ملت است و برای مصالح همه ملت است، باید محترم شمرده بشود. نباید چنانچه یک قانونی بر خلاف نظر من بود، من بیایم بیرون و هیاهو کنم که من این قانون را قبول ندارم، این قانون خوب قانونی نیست. قانون خوب است، شماها باید خودتان را تطبیق بدهید با قانون، نه قانون [خودش را] با شما تطبیق بدهد. اگر قانون بنا باشد که خودش را تطبیق بدهد با یک گروه، تطبیق بدهد با یک جمعیت، تطبیق بدهد با یک شخص، این قانون نیست. قانون در رأس واقع شده است و همه افراد هر کشوری باید خودشان را با آن تطبیق بدهند. اگر قانون بر خلاف خودشان هم حکمی کرد، باید خودشان را در مقابل قانون تسلیم کنند، آنوقت است که کشور کشور قانون می‏شود.» امام خمینی (ره) همچنین در جزوه قانون اساسی مطلبی را بدین شرح مرقوم فرمودند: « آنچه که در این جزوه است "قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران" است که وسیله نمایندگان محترم ملت ایران ـ که اکثریت آنان از علمای اعلام و حجج اسلام و مطلعین بر احکام اسلام بودند ـ تهیه و به تصویب اکثریت ملت معظم رسید. امید است ان‏شاءاللّه‏ تعالی با عمل به آن، آرمان‌های اسلامی برآورده شود و تا ظهور حضرت بقیه‏اللّه ـ أرواحنا له الفداء ـ باقی و مورد عمل باشد. والسلام علی عباداللّه‏ الصالحین.»