سخت ترین مرحله حسابرسى در قیامت
سختترین مراحل حساب، رسیدگى به مظالم عباد و حقوق مردم نسبت به یکدیگر است. انسانها با هم زندگى مىکنند و نسبت به همدیگر حقوقى دارند. رعایت حقوق یک وظیفه الهى است که انبیاء الهی در باره آن تأکید داشتهاند. و در قیامت مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
به طور کوتاه به برخى از آنها اشاره مىکنم: هر یک از زن و شوهر، پدر و مادر و فرزندان، خویشان و نزدیکان، همسایگان و شهروندان، جوانان و سالخوردگان، معلمان و دانشجویان، ثروتمندان و تهىدستان، کارگزاران و زیردستان، همکیشان و هموطنان و... نسبت به یکدیگر وظایف و حقوقى دارند. که رعایت آنها یک وظیفه وجدانى، اجتماعى و شرعى است. و تضییع آنها یک گناه و جرم محسوب مىشود، که در قیامت مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.
امکان دارد خداى متعال در قیامت از حقوق تضیع شده خودش صرف نظر کند، ولى از حقوق تضیع شده بندگان نسبت به یکدیگر صرف نظر نخواهد کرد؛ مگر این که خودشان رضایت دهند و از دادخواهى صرف نظر کنند.
*انواع ظلم
امیرالمؤمنین علیهالسلام فرمود: ظلم سه گونه است: اول ظلمى که بخشیده نخواهد شد، دوم ظلمى که بدون دادستانى رها نمىشود، سوم ظلمى که مورد بخشش قرار خواهد گرفت. ظلمى که بخشیده نخواهد شد عبارت است از شرک به خدا، قرآن مىفرماید: «إِنَّ اللّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِـهِ» اما ظلمى که بخشیده مىشود ستم کوچکى است که هر انسانى نسبت به خودش روا داشته است، اما ظلمى که بدون حساب رها نمىشود عبارت است از ظلم بندگان نسبت به یکدیگر، قصاص در آنجا بسیار دشوار خواهد بود، سختى آن در حد زخم کارد و زدن تازیانه نیست بلکه بسیار سختتر است.
رسول خدا صلى الله علیه وآله فرمود: «هر کس از قصاص مىترسد از ستم به مردم خوددارى کند.»
مشکل حسابرسى به حق الناس در قیامت این است که در آنجا چیزى ندارد تا به طلبکاران بدهند؛ مثلاً کسى که اموال مردم را در دنیا غصب کرده یا نفقه زن و فرزندانش را نداده یا شخصى را کشته و دیهاش را نپرداخته یا ضربهاى به مظلومى زده و دیهاش را نداده یا زیان مالى به کسى زده و جبرانش نکرده یا از کسى غیبت کرده یا به او توهین و هتک حرمت کرده و راضىاش نساخته است، در قیامت و به هنگام دادرسى چیزى ندارد تا به طلبکاران بپردازد.
راه حل رفع عذاب
حل این مشکل به یکى از دو وجه امکان دارد: وجه اول این که به مقدار طلب بستانکار از حسنات بدهکار برداشته مىشود و به طلبکار داده مىشود. وجه دوم این که اگر حسناتى نداشت به همان مقدار از سیئات شاکى برداشته و در نامه عمل بدهکار ثبت مىشود.
شخصى از امام باقر یا صادق علیهالسلام روایت کرده که فرمود: بدهکار را در قیامت حاضر مىکنند در حالى که شدیداً وحشت زده و نگران است، اگر حسناتى دارد از او مىگیرند و به طلبکارش مىدهند و اگر حسناتى نداشت از گناهان طلبکار مىگیرند و به بدهکار مىدهند.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «شخصى را در قیامت براى حساب در محضر خداى متعال حاضر مىسازند و نامه اعمالش را به دستش مىدهند، وقتى در آن نگاه مىکند حسناتش را در آن مشاهده نمىکند، مىگوید: خدایا! این نامه عمل من نیست، چون عملهاى صالح خود را در آن نمىیابم. در جواب گفته مىشود: پروردگارت اشتباه و فراموشى ندارد. حسنات تو به واسطه غیبتى که از مردم کردهاى به آنان داده شده است. سپس شخص دیگرى را براى حساب حاضر مىسازند و نامه عملش را به دستش مىدهند. هنگامى که در آن مىنگرد عبادتهاى فراوانى در آن مشاهده مىکند که آنها را انجام نداده است، مىگوید: خدایا! این نامه عمل من نیست چون بعضى کارهایى که انجام ندادهام در آن ثبت شده است. در جواب گفته مىشود: چون فلان کس از تو غیبت کرده بود، در عوض حسنات او را به نامه عمل تو منتقل کردیم.»
